H αγροτική μεταρρύθμιση του Αλ. Κουμουνδούρου
Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες πολιτικούς του 19ου αιώνα αποτελεί ο Μεσσήνιος Αλέξανδρος Κουμουνδούρος. Ο σπουδαίος αυτός πολιτικός άνδρας γεννήθηκε το 1817- ή, κατ’ άλλους, το 1815- στη Σέλιτσα Μεσσηνίας και, αφού τελείωσε το Γυμνάσιο στο Ναύπλιο, γράφτηκε στην Νομική σχολή του «Οθώνειου» πανεπιστημίου Αθηνών.
Η «πλούσια», όπως απεδείχθη, δραστηριότητα του βιογραφουμένου μας ξεκίνησε το 1841, όταν και πολέμησε στην επανάσταση του «Χαιρέτη- Βασιλογιώργη», η οποία «έλαβε χώρα» στην Κρήτη. Διακρίθηκε στη μάχη του Αποκορώνου, στο πλευρό Κρητών οπλαρχηγών. [1]
Αν και σύντομα έγινε στην Καλαμάτα αντιεισαγγελέας, το 1851 εγκατέλειψε το επάγγελμά του, για να πολιτευθεί. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1850 έως τον θάνατό του εκλεγόταν βουλευτής Μεσσήνης. Σαφέστερα, χρημάτισε- μεταξύ άλλων- πολλές φορές υπουργός και δέκα φορές πρωθυπουργός.
Ας σημειωθεί ότι, κατά τη διάρκεια της- πολυετούς- πολιτικής του σταδιοδρομίας, το αντικείμενο της παρούσης μελέτης αντιμετώπισε ισχυρούς αντιπάλους, όπως τον Δ. Βούλγαρη, τον Επ. Δεληγιώργη και τον Χαρ. Τρικούπη, κατόρθωνε, ελέω της μετριοπάθειας, της ευθύτητας και της ψυχραιμίας του τα «φλέγοντα» εθνικά ζητήματα. Πλην των εθνικών θεμάτων, ο Κουμουνδούρος επέδειξε ενδιαφέρον και για τη διευθέτηση σοβαρών εσωτερικών ζητημάτων. Σαφέστερα, υπήρξε απηνής διώκτης της ληστείας, έλαβε μέτρα για την συγκρότηση ισχυρών σωμάτων στην ξηρά και τη θάλασσα και, συγχρόνως, προέβη σε μία σειρά από ενέργειες, οι οποίες σχετίζονταν με τον τομέα της κοινωνικής πολιτικής. Τέλος, θα ήταν παράλειψη αν δεν αναφέραμε ότι επί πρωθυπουργίας του ψηφίστηκε ο νόμος «Περί ευθύνης Υπουργών», το 1876, ο οποίος μάλιστα εφαρμόστηκε άμεσα, λόγω παραπομπής σε δίκη, με κατηγορούμενο τον Δ. Βούλγαρη.
Β. Το ζήτημα των εθνικών γαιών:
Η κήρυξη της ανεξαρτησίας (1828) έφερε «στο προσκήνιο» το ζήτημα των «εθνικών γαιών». Με τον όρο «εθνικές γαίες» εννοούμε μεγάλες εκτάσεις γης στις περιοχές της Εύβοιας, της Αττικής και της Ανατολικής Στερεάς. Οι περί ων ο λόγος εκτάσεις καταλάμβαναν μόνο το 5% των συνολικών εδαφών του νεοπαγούς βασιλείου. Η προσάρτηση και διατήρησή τους βασιζόταν σε μία «ρύθμιση», η οποία περιλήφθηκε στο Πρωτόκολλο του Λονδίνου (3/2/1830) και, αιτία του φαινομένου υπήρξε μία βρετανική παρέμβαση υπέρ Οθωμανών υπηκόων- κατοίκων της «Παλαιάς Ελλάδας». [2] Παρ’ όλα αυτά, στη συντριπτική πλειοψηφία των αγροτικών εκτάσεων είχε «παγιωθεί» το σύστημα της οικογενειακής εκμετάλλευσης.
Πάντως, θα ήταν παράλειψη αν δεν αναφέραμε ότι ήδη από την Οθωνική περίοδο, σημειώθηκε κάποια «πρόοδο» στην ελληνική αγροτική πολιτική. Πιο αναλυτικά, η Αντιβασιλεία ίδρυσε το 1833 το «Ελεγκτικό Συνέδριο», υπό την διεύθυνση του πολύπειρου Γάλλου οικονομολόγου Ar. de Regny. Το «Συνέδριο» αυτό και, ιδίως, ο επικεφαλής του έδωσαν «προτεραιότητα» στο ζήτημα των «εθνικών» κτημάτων και την προστασία της δημοσίας γης.
Το κράτος «ενίσχυσε» την ίδρυση νέων οικισμών, ενώ, συγχρόνως, με το διάταγμα της 13ης Ιανουαρίου 1838 αποφασίζεται η διανομή γης σε ανθρώπους, οι οποίοι αγόραζαν γη, αλλά και σε πρώην αγωνιστές του ’21. Κατά συνέπεια, πολλοί πρόσφυγες- αγωνιστές, οι οποίοι προέρχονταν από τον ελληνικό βορρά, λαμβάνουν γαίες στην Λοκρίδα, την Βοιωτία και την Εύβοια.
Μολαταύτα, το αγροτικό ζήτημα παρέμενε το περισσότερο ακανθώδες από όλα. Για την ακρίβεια, διανεμήθηκαν 105.836 στρέμματα, αριθμός ο οποίος θεωρήθηκε- δικαίως- ασήμαντος, επειδή οι «εθνικές γαίες» ανέρχονταν σε συνολική έκταση των 10.000.000 στρεμμάτων.
Γ. Ο νόμος ΥΛΑ’. Η μεταρρύθμιση:
Το άρθρο 102, του Συντάγματος του 1864, αναφερόταν ρητά υπέρ της ιδιοκτησίας. Πάνω σε αυτό, ο πρωθυπουργός Κουμουνδούρος, με Υπουργό Οικονομικών τον Σ. Σωτηρόπουλο, προβαίνουν στην ψήφιση του νόμου ΥΛΑ’, στις 25 Μαρτίου του 1871. Ο νόμος αυτός αποσκοπούσε στην εξάλειψη των εθνικών γαιών, διαμέσου μίας πραγματικής αγροτικής μεταρρύθμισης.[3]
Ο απολογισμός αυτής της μεταρρύθμισης, η οποία ολοκληρώθηκε χάρη της συνταγματικής αναθεώρησης του 1911, έδωσε τα ακόλουθα αποτελέσματα: διανεμήθηκαν συνολικά 2.650.000 στρέμματα γης, σε 357.217 κλήρους, με αγοραστική αξία «συνολικού ύψους» 90 εκατομμυρίων δραχμών.[4] Λαμβάνοντας υπ’ όψιν μας ότι ο αγροτικός πληθυσμός, κατά την απογραφή του 1879, δεν ξεπερνούσε τις 254.000 οικογένειες, έχουμε τη δυνατότητα να αναφέρουμε ότι το σύνολο των αποκατασθέντων εγκαταστάθηκαν ως ιδιοκτήτες.
Συγκεφαλαιώνοντας, αξίζει να αναφερθεί ότι η παρεμβολή περί των «εθνικών γαιών» δεν ήταν παρά ένα παρεπόμενο, το οποίο «γεννήθηκε» όχι επειδή υπήρξε «απότοκο» μίας ανάμνησης, η οποία σχετιζόταν με την τουρκοκρατία, αλλά από την περίπλοκη κατάσταση, η οποία δημιουργήθηκε στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση και αιτίες ήταν: η επιβολή του ρωμανο-γερμανικού δικαίου και η κρατική πολιτική, που αποσκοπούσε να «φράξει» το δρόμο στην ανάπτυξη του αγροτικού καπιταλισμού.
Το γεγονός ότι το κράτος διατήρησε την γη και αναζήτησε να την διανείμει, «αποδεικνύει» εν πολλοίς την προτίμησή της υπέρ ενός τρόπου εκμετάλλευσης της γεωργίας, όχι άμεσου, αλλά απρόσωπου, αν και κοινωνικού.
Βιβλιογραφία:
Αρώνη- Τσίχλη, Κ. (2005) «Αγροτικό ζήτημα και αγροτικό κίνημα», εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα.
Βακαλόπουλου, Κ. (2004) «Ιστορία της Ελλάδος. Επίτομη- Συνθετική», εκδ. Σταμούλης, Θεσσαλονίκη.
Βεργόπουλου, Κ. (1976) «Το αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα», εκδ. Εξάντας, Αθήνα.
Εγκυκλοπαίδεια «του Ηλίου», Αθήνα.
Ευελπίδη, Χ. (1950) «Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Ελλάδος», Αθήνα.
Σίδερις, Α.Δ. (1934) «Η γεωργική πολιτική της Ελλάδος κατά την λήξασαν 100ετίαν 1833-1933», Αθήνα.
Χατζηθωμά, Φ. (1988) «Λεξικό Εννοιών», εκδ. Φίλιππος, Ν. Πέλλας.
[1]) Βλ και «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», τ. ΙΓ’
[2]) Βλ και Αρώνη- Τσίχλη Κ. (2005) «Αγροτικό ζήτημα και αγροτικό κίνημα: Θεσσαλία 1881-1923»
[3]) Βλ και Σίδερι, Α.Δ. «Η γεωργική πολιτική της Ελλάδος κατά την λήξασαν 100ετίαν 1833-1933»
[4]) Βλ και Ευελπίδη, Χρ. «Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Ελλάδος»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου