ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ (ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ / ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ)

ΚΕΙΜΕΝΟ Ι  (ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ)

Πατριωτισμός τότε και τώρα

1. Ο Όργουελ ξεχωρίζει τον πατριωτισμό από τον εθνικισμό. Παραθέτω από μνήμης τους ορισμούς. Εθνικισμός, λέει, είναι η λατρεία των συμβόλων, περιχαρακώνει τη σκέψη και τα αισθήματα σε μια άκαμπτη πραγματικότητα η οποία ακυρώνει τη ζωή και την Ιστορία. Είναι ένα υπερεγώ που δεν ανέχεται την κρίση, και τις κρίσεις. Εθνικιστής, ας πούμε, είναι όποιος λέει «όταν εμείς χτίζαμε τον Παρθενώνα εσείς τρώγατε βαλανίδια». Εθνικιστής είναι όποιος, ας πούμε, ταυτίζει τον Κολοκοτρώνη με τον Θεμιστοκλή, επειδή και ο μεν και ο δε ήσαν Eλληνες. Ο Θεμιστοκλής και η Αθήνα του στη Σαλαμίνα υπέγραψαν την ιδρυτική πράξη ενός ολόκληρου πολιτισμού. Ο Κολοκοτρώνης στα Δερβενάκια συμμετείχε στη δημιουργία ενός μικρού κράτους- έθνους, που αναδύθηκε από την ιστορική αφάνεια για να διεκδικήσει τη θέση του στον κόσμο του. Κοινό τους η στρατηγική ευφυΐα και ο ηρωισμός. Oμως όλα τα υπόλοιπα διαφέρουν, όσο διαφέρει ο 19ος αιώνας από τον 5ο αιώνα π.Χ. Για να τους εξισώσεις, όπως τους εξισώνει ο ανιστόρητος εθνικισμός, πρέπει να αφαιρέσεις την ιστορική πραγματικότητα και να μετατρέψεις την Ελλάδα σε κάτι σαν πλατωνική ιδέα που μετεωρίζεται στην περιοχή του νοητού. Παραγνωρίζοντας ότι η Ελλάδα είναι μια ζωντανή πραγματικότητα η οποία, όπως όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί, υπόκειται σε μεταμορφώσεις, έχει στιγμές μεγαλείου, όπως και ποταπότητας, κι αν ακόμη μας συγκινεί είναι επειδή κατάφερε να μείνει ζωντανή για τόσους αιώνες.
2. Ο πατριωτισμός είναι το αίσθημα μιας ζωντανής πραγματικότητας. Οι αναμνήσεις από την παιδική σου ηλικία, η γλώσσα που σου έμαθε να καταλαβαίνεις τον κόσμο, οι αφηγήσεις των γονιών σου για τη δική τους ζωή, οι εμπειρίες της εφηβείας, ό,τι κάνει τον άνθρωπο να αισθάνεται ο εαυτός του. Ζωντανή γιατί δεν είναι απαραιτήτως ειδυλλιακή. Eχει και τις άσχημες στιγμές της, τις απογοητεύσεις της, όμως το ισοζύγιο είναι η ζωή σου. Σκέφτομαι την Αθήνα όπου μεγάλωσα, σκέφτομαι τη θέρμη του μεσημεριού το καλοκαίρι, τη θάλασσα όπου κολύμπησα πρώτη φορά, και λέω ότι αυτή είναι η Ελλάδα που αγαπάω. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα σύμβολα δεν έχουν σημασία. Σύμβολα, από την ανάκρουση του εθνικού ύμνου, την στάση προσοχής που επιβάλλει, ακόμη κι αν είσαι πρωθυπουργός, και την εικόνα της πατρίδας στον χάρτη. Ο χάρτης που περιχαρακώνει τα σύνορα, άρα δίνει μορφή στην πατρίδα. Δεν υπάρχει ζωή χωρίς σύνορα, χωρίς μορφή. Πατριωτισμός είναι να λες ότι σέβομαι τον πολιτισμό που αγκάλιασε τον Παρθενώνα και τον τοποθέτησε στον πυρήνα της δημιουργίας του, ακόμη κι αν δεν μπορούμε να μοιραστούμε το αίσθημα που μου προκαλεί όταν τον βλέπω από μικρός στην προοπτική της οδού Πατησίων.
3. Ο πατριωτισμός για τους πατεράδες μας και τους παππούδες μας που πολέμησαν στην Αλβανία ήταν προφανής. Από τον λόγιο Θεοτοκά στους «Ασθενείς και Οδοιπόρους», ως τον λυρικό Ελύτη, τον ανθρώπινο Μπεράτη και τον τελευταίο τυφεκιοφόρο ήξεραν γιατί πολεμούσαν. Προφανής μεν, με τίμημα μεγάλο δε, τη σωματική τους ακεραιότητα, την ίδια τους τη ζωή. Oταν ο Ιωάννης Μεταξάς αποφάσισε να αντισταθεί στην επίθεση της αυτοκρατορίας, δεν υπολόγισαν ούτε τις πολιτικές τους απόψεις ούτε τις θέσεις τους απέναντι στο καθεστώς. Eτρεξαν να πολεμήσουν. Κι αυτό γιορτάζουμε σήμερα.
4. Δυστυχώς, το γιορτάζουμε ως ηθοποιοί της Ιστορίας μας. «Μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας». Χωρίς όμως να μπορούμε να περιγράψουμε τι είναι αυτό που ορίζει τον δικό μας πατριωτισμό. Πώς μεταφράζεται η αγάπη για την πατρίδα, την Ελλάδα, στη γλώσσα του 21ου αιώνα; Μας απογοητεύει; Ας είμαστε ειλικρινείς. Μας απογοητεύει, όμως και η απογοήτευση προϋποθέτει κάποιου είδους γοητεία. Περιμέναμε άλλα και άλλα βρήκαμε. Φταίει αυτή; Κι αν φταίει, ποια είναι αυτή; Ξεκινάμε λοιπόν από την Ιστορία. Αν θέλουμε να καταλάβουμε γιατί μας απογοητεύει η Ελλάδα, πρέπει να μελετήσουμε την Ιστορία της. Πώς είναι δυνατόν ένας λαός να κράτησε ζωντανή μία από τις δύο αρχαιότερες γλώσσες του Δυτικού Πολιτισμού; Πώς είναι δυνατόν αυτό το τοπίο να αντιστέκεται στην εργώδη προσπάθεια κακοποίησής του;
5. Λυπάμαι αλλά θα καταλήξω στο κοινότοπο, στην παιδεία. Είμαστε απαίδευτοι; Oχι, είμαστε αμόρφωτοι. Πατριώτης σήμερα είναι όποιος θέλει ο Κινέζος φοιτητής από την Σαγκάη να ακούει «Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών» και να τη θεωρεί στόχο ζωής. Ναι. Μιλάω για την ίδια σχολή που διαπραγματεύεται με τον «Ρουβίκωνα».

Τάκης Θεοδωρόπουλος, Εφημερίδα Καθημερινή, 28/10/2018

ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ (ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ)

Το καλοκαίρι του 1836 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αφηγείται στον Γ. Τερτσέτη επί δύο μήνες γεγονότα από τη ζωή και τη δράση του στην Επανάσταση. Τα απομνημονεύματα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη είναι μια ανεκτίμητη πηγή της εθνικής μας Ιστορίας, που φωτίζει γεγονότα της Επανάστασης του 1821. Οι μάχες στις οποίες έλαβε μέρος περιγράφονται με ακρίβεια, απλότητα και μετριοφροσύνη.

Η επανάστασις η εδική μας δεν ομοιάζει με καμιάν απ’ όσες γίνονται την σήμερον εις την Ευρώπην. Της Ευρώπης αι επαναστάσεις εναντίον των διοικήσεών των είναι εμφύλιος πόλεμος. Ο εδικός μας πόλεμος ήτο ο πλέον δίκαιος, ήτον έθνος με άλλο έθνος, ήτο με ένα λαόν, όπου ποτέ δεν ηθέλησε να αναγνωριστεί ως τοιούτος, ούτε να ορκισθεί, παρά μόνο ό,τι έκαμνε η βία. Ούτε ο Σουλτάνος ηθέλησε ποτέ να θεωρήσει τον ελληνικόν λαόν ως λαόν, αλλ’ ως σκλάβους. Μία φοράν, όταν επήραμε το Ναύπλιο, ήλθεν ο Άμιλτον να με ιδεί. Μου είπε ότι: «Πρέπει οι Έλληνες να ζητήσουν συμβιβασμό, και η Αγγλία να μεσιτεύσει». Εγώ του αποκρίθηκα, ότι: «Αυτό δεν γίνεται ποτέ, ελευθερία ή θάνατος. Εμείς, καπιτάν Άμιλτον, ποτέ συμβιβασμό δεν εκάμαμε με τους Τούρκους. Άλλους έκοψε, άλλους σκλάβωσε με το σπαθί και άλλοι, καθώς ημείς, εζούσαμε ελεύθεροι από γενεά εις γενεά. Ο βασιλεύς μας εσκοτώθη, καμμία συνθήκη δεν έκαμε, η φρουρά του είχε παντοτινό πόλεμο με τους Τούρκους και δύο φρούρια ήτον πάντοτε ανυπότακτα». Με είπε: «Ποία είναι η βασιλική φρουρά του, ποία είναι τα φρούρια;» – «Η φρουρά του βασιλέως μας είναι οι λεγόμενοι Κλέφται, τα φρούρια, η Μάνη και το Σούλι και τα βουνά». Έτσι δεν με ομίλησε πλέον.

Ο κόσμος μας έλεγε τρελούς. Ημείς, αν δεν είμεθα τρελλοί, δεν εκάναμε την επανάσταση, διατί ηθέλαμε συλλογισθεί πρώτον διά πολεμοφόδια, καβαλλαρία μας, πυροβολικό μας, πυροτοθήκες μας, τα μαγαζιά μας, ηθέλαμε λογαριάσει τη δύναμη την εδική μας, την τούρκικη δύναμη. Τώρα όπου ενικήσαμε, όπου ετελειώσαμε με καλό τον πόλεμό μας, μακαριζόμεθα, επαινόμεθα. Αν δεν ευτυχούσαμε, ηθέλαμε τρώγει κατάρες, αναθέματα. Ομοιάζομεν σαν να είναι εις ένα λιμένα πενήντα-εξήντα καράβια φορτωμένα, ένα από αυτά ξεκόβει, κάνει πανιά, πηγαίνει εις την δουλειά του με μεγάλη φορτούνα, με μεγάλο άνεμο, πηγαίνει, πουλεί, κερδίζει, γυρίζει οπίσω σώον. Τότε ακούς όλα τα επίλοιπα καράβια και λέγουν: «Ιδού άνθρωπος, ιδού παλληκάρια, ιδού φρόνιμος, και όχι σαν εμείς οπού καθόμεθα δειλοί, χαϊμένοι», και κατηγορούνται οι καπεταναίοι ως ανάξιοι. Αν δεν ευδοκιμούσε το καράβι, ήθελε ειπούν: «Μα τι τρελλός να σηκωθεί με τέτοια φορτούνα, με τέτοιο άνεμο, να χαθεί ο παλιάνθρωπος, επήρε τον κόσμο εις τον λαιμό του».
Η αρχηγία ενός στρατεύματος ελληνικού ήτον μία τυραννία, διατί έκαμνε και τον αρχηγό, και τον κριτή, και τον φροντιστή, και να του φεύγουν κάθε μέρα και πάλι να έρχονται. Να βαστάει ένα στρατόπεδο με ψέμματα, με κολακείες, με παραμύθια. Να του λείπουν και ζωοτροφίες και πολεμοφόδια, και να μην ακούν και να φωνάζει ο αρχηγός. Ενώ εις την Ευρώπη ο αρχιστράτηγος διατάττει τους στρατηγούς, οι στρατηγοί τους συνταγματάρχας, οι συνταγματάρχαι τους ταγματάρχας και ούτω καθεξής. Έκανε το σχέδιό του και εξεμπέρδευε. Να μου δώσει ο Βελιγκτών σαράντα χιλιάδες στράτευμα το εδιοικούσα, αλλ’ αυτουνού να του δώσουν πεντακόσιους Έλληνας δεν ημπορούσε ούτε μία ώρα να τους διοικήσει. Κάθε Έλληνας είχε τα καπρίτσια του, το θεό του, και έπρεπε να κάμει δουλειά κανείς με αυτούς, άλλον να φοβερίζει, άλλον να κολακεύει, κατά τους ανθρώπους.
«Άπαντα Τσερτσέτη», τομ. Γ’, σελ. 149-150

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α1. Στο κείμενο Ι ο αρθρογράφος αναφέρεται μεταξύ άλλων στη διαφορά μεταξύ του εθνικισμού και του πατριωτισμού. Με βάση τα λεγόμενά του, προσδιορίστε τις βασικές διαφορές των δύο εννοιών σε μια παράγραφο 60 - 80 λέξεων.

(μονάδες 15)

Β1. Γιατί, σύμφωνα με την προσωπική σας άποψη, είναι απαραίτητη η γνώση της ιστορίας από το άνθρωπο; Να απαντήσετε σε μια παράγραφο 70 - 90 λέξεων.

(μονάδες 15)

Β2. Στο κείμενο Ι ο συντάκτης χρησιμοποιεί τις ερωτήσεις. Εντοπίστε το σχετικό χωρίο και σχολιάστε τη λειτουργία τους τόσο στην οργάνωση του κειμένου όσο και στο επικοινωνιακό αποτέλεσμα σε σχέση με τον αναγνώστη.

(μονάδες 08)

Β3. Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συντάκτη στην 3η παράγραφο του κειμένου Ι; Με ποιον τρόπο επιλέγει να την καταστήσει σαφή;

(μονάδες 10)

Β4. Νομίζετε  ότι ο τίτλος του κειμένου είναι κατάλληλος για να αποδώσει το περιεχόμενό του;  

(μονάδες 07)

Γ.  Στο απόσπασμα που δίνεται από τα "Απομνημονεύματα " του Κολοκοτρώνη ο ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης εξηγεί το χαρακτήρα του αγώνα των Ελλήνων το 1821. Πώς αντιλαμβάνεστε τα λεγόμενα του αφηγητή; Ποιες / ποιους αφηγηματικές τεχνικές και αφηγηματικούς τρόπους αξιοποιεί στο απόσπασμα; Να απαντήσετε σε μια παράγραφο 150 λέξεων.

(μονάδες 15)

Δ. Είδος κειμένου: Άρθρο

Πομπός: Μαθητής/Μαθήτρια

Μέσο: Εφημερίδα πανελλαδικής κυκλοφορίας 

Αποδέκτης: Ευρύ αναγνωστικό κοινό

Όριο λέξεων: 350 λέξεις

Με αφορμή τις σκέψεις του συντάκτη στο κείμενο Ι, προβληματίζεστε σχετικά με τις έννοιες του εθνικισμού και του πατριωτισμού. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα βασικά αίτια που πυροδοτούν διαχρονικά τις εθνικιστικές εξάρσεις ενός λαού; Πώς, κατά την προσωπική σας άποψη, νοείται σήμερα η φιλοπατρία; (περίπου 350 λέξεις)

(μονάδες 30)

ΤΕΡΖΟΠΟΥΛΟΥ ΦΕΝΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ